Amonyak (NH3), sanayide ve ticarette kullanılır ve ayrıca insanlarda ve çevrede doğal olarak bulunur. Amonyak, birçok biyolojik süreç için gereklidir ve amino asit ve nükleotid sentezi için bir öncü görevi görür. Ortamda amonyak, nitrojen döngüsünün bir parçasıdır ve toprakta bakteriyel işlemlerden üretilir. Amonyak ayrıca bitkiler, hayvanlar ve hayvan atıkları dahil olmak üzere organik maddenin ayrışmasından doğal olarak üretilir.
Amonyağın bazı kimyasal / fiziksel özellikleri şunlardır:
- Oda sıcaklığında amonyak renksiz, son derece tahriş edici, keskin, boğucu bir kokuya sahip bir gazdır.
- Saf haliyle susuz amonyak olarak bilinir ve higroskopiktir (nemi kolayca emer).
- Amonyak, alkali özelliklere sahiptir ve aşındırıcıdır.
- Amonyak gazı suda kolayca çözülerek amonyum hidroksit, kostik bir çözelti ve zayıf baz oluşturur.
- Amonyak gazı kolaylıkla sıkıştırılır ve basınç altında berrak bir sıvı oluşturur.
- Amonyak genellikle çelik kaplarda sıkıştırılmış sıvı olarak sevk edilir.
- Amonyak yüksek derecede yanıcı değildir, ancak amonyak kapları yüksek ısıya maruz kaldığında patlayabilir.
Sanayide üretilen amonyağın yaklaşık % 80′ i tarımda gübre olarak kullanılmaktadır. Amonyak aynı zamanda su kaynaklarının arıtılması için ve plastik, patlayıcı, tekstil, böcek ilacı, boya ve diğer kimyasalların imalatında soğutucu gaz olarak kullanılır. Birçok ev tipi ve endüstriyel dayanıklı temizlik solüsyonunda bulunur. Ev tipi amonyak temizleme solüsyonları suya amonyak gazı eklenerek üretilir ve % 5 ile % 10 arasında amonyak içeriyor olabilir. Endüstriyel kullanım için amonyak çözeltileri % 25 veya daha yüksek konsantrasyonlarda olabilir ve aşındırıcıdır.
Çoğu insan, gazın veya buharların solunmasıyla amonyağa maruz kalır. Amonyak doğal olarak var olduğundan ve temizlik ürünlerinde de bulunduğundan, bu kaynaklardan maruziyet meydana gelebilir. Çiftliklerde ve endüstriyel ve ticari yerlerde amonyağın yaygın kullanımı, maruz kalmanın kazara salıverilmesinden veya kasıtlı bir terör saldırısından kaynaklanabileceği anlamına da gelir.
Susuz amonyak gazı havadan daha hafiftir ve yükselir, böylece genellikle yayılır ve alçak alanlarda çökelmez. Bununla birlikte, nem varlığında (yüksek bağıl nem gibi) sıvılaştırılmış susuz amonyak gazı havadan daha ağır buharlar oluşturur. Bu buharlar zemin boyunca veya insanların maruz kalabileceği zayıf hava akışı olan alçak alanlara yayılabilir.
Amonyak, ciltte, gözlerde, ağız boşluğunda, solunum yollarında ve özellikle mukoza yüzeylerinde mevcut nem ile temas ettiğinde hemen etkileşerek çok kostik amonyum hidroksiti oluşturur. Amonyum hidroksit, hücre zarı lipidlerinin bozulması (sabunlaşma) yoluyla dokuların nekrozuna neden olarak hücresel yıkıma yol açar. Hücre proteinleri parçalandıkça, su ekstrakte edilir ve bu da daha fazla hasara neden olan inflamatuar bir tepkiye neden olur.
Amonyak solunması nazofaringeal ve trakeal yanıklara, bronşiyolar ve alveolar ödemlere ve solunum sıkıntısı veya yetmezliğine neden olan hava yolu tahribatına neden olabilir.
Amonyağın koku eşiği, akut olarak varlığına ilişkin yeterli uyarı sağlamak için yeterince düşüktür (koku eşiği = 5 ppm; OSHA PEL = 50 ppm). Bununla birlikte, amonyak koku alma yorgunluğuna veya adaptasyona neden olarak maruziyet uzadığında varlığını tespit etmeyi zorlaştırır. Susuz amonyak havadan daha hafiftir ve bu nedenle yükselir (alçak alanlarda çökelmez); ancak sıvılaştırılmış gazdan çıkan buharlar başlangıçta havadan daha ağırdır ve yer boyunca yayılabilir. Yetersiz havalandırılmış veya kapalı yerlerde boğulma meydana gelebilir.
Yetişkinlerle aynı seviyelerde amonyak buharına maruz kalan çocuklar, daha büyük akciğer yüzey alanına sahip oldukları için daha yüksek doz alabilirler: vücut ağırlığı oranları ve artan dakika hacimleri: ağırlık oranları. Buna ek olarak, kısa boyları ve yere yakın bulunan yüksek amonyak buharı seviyeleri nedeniyle aynı konumdaki yetişkinlere göre daha yüksek seviyelere maruz kalabilirler.
Feyza YALÇIN
Kimyager
KAYNAKLAR
