Blog

Denizlerde PAH kirliliğinin en önemli kaynağı petrol ve türevleridir. Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH’lar); kömür, petrol, doğalgaz, odun ve hatta gıdaların yanması sırasında ortaya çıkan kimyasal bileşiklerdir. Bu maddeler doğada kolayca parçalanmaz, uzun süre kalıcıdır ve toksik etkileri nedeniyle deniz ekosistemlerinde ciddi sorunlara yol açar.

Petrol tankerlerinin deniz kazaları sonucu sızdırdığı ham petrol, limanlarda yakıt ikmali sırasında dökülen yakıtlar veya rafinerilerden denize ulaşan atıklar doğrudan PAH yükü taşır. Bunun dışında, karasal kaynaklı emisyonlar da önemli bir etkendir. Motorlu taşıtlardan, fabrikalardan ve ısınmada kullanılan yakıtlardan atmosfere karışan PAH’lar, yağmur ve rüzgâr yoluyla denizlere taşınır. Kentsel atık suların arıtılmadan denize verilmesi ve büyük gemilerin egzoz gazları da denizlerdeki PAH kirliliğini artıran diğer faktörlerdir.

PAH’lar, çözeltiden kolayca ayrılıp deniz tabanına çöker. Burada sediman içinde uzun süre kalıcı olur ve zamanla deniz canlılarının dokularında birikir. Balıklar, midyeler ve diğer canlılar bu maddeleri biyolojik süreçleriyle parçalayamaz ve dokularında biriktirir. Böylece PAH’lar besin zincirine girer ve sonunda insanlara kadar ulaşır.

Bu bileşiklerin toksik etkileri oldukça geniştir. Yüksek seviyelerde maruziyet, planktonlarda ve bentik (dipte yaşayan) canlılarda üreme problemlerine, büyüme geriliklerine ve hatta ölümlere yol açabilir. Bazı PAH türleri, özellikle benzo[a]piren, Uluslararası Kanser Araştırmaları Ajansı tarafından kanserojen olarak sınıflandırılmıştır. Bu da deniz ürünleri tüketimi yoluyla insan sağlığına ciddi bir risk yaratır.

Ayrıca, deniz tabanında biriken PAH’lar sediman kalitesini bozar. Bu durum, deniz ekosistemlerinde oksijen döngüsünü olumsuz etkiler, biyolojik çeşitliliğin azalmasına ve besin zincirinin dengesinin bozulmasına yol açar.

Kirliliği Önlemenin Yolları

Denizlerde PAH kirliliğini önlemek için hem küresel hem de yerel düzeyde önlemler alınmalıdır. Öncelikle, deniz taşımacılığında yakıt kalitesi artırılmalı, egzoz emisyonları azaltılmalı ve limanlarda yakıt sızıntıları sıkı denetim altında tutulmalıdır. Endüstriyel ve kentsel atık sular mutlaka arıtılmalı ve denize doğrudan bırakılmamalıdır. Petrol taşımacılığında çift cidarlı gemilerin kullanımı ve kazalara karşı acil müdahale ekipmanlarının hazır bulundurulması büyük önem taşır.

Daha geniş ölçekte ise fosil yakıt kullanımını azaltmak ve yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmek hem atmosferdeki hem de denizlerdeki PAH kirliliğini azaltacaktır.

Denizler hem doğa için hem de insanlık için hayati öneme sahiptir. PAH kirliliği görünmez bir tehdit olsa da etkileri büyüktür. Deniz ürünlerini güvenle tüketebilmemiz, deniz canlılarının yaşamını sürdürebilmesi ve ekosistemlerin dengede kalabilmesi için PAH kirliliğinin önlenmesi şarttır. Bireysel ve toplumsal düzeyde alınacak önlemler, bu görünmez ama tehlikeli kirleticilerin denizlerdeki varlığını azaltmada önemli bir rol oynayacaktır.

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

• https://www.epa.gov/
• https://www.unep.org/
• https://www.iarc.who.int/

Porselen, doğanın zarifliğini mühendislikle buluşturan en özel seramik malzemelerden biridir. Ancak bu zarif yüzeyin parlaklığını, dayanıklılığını ve estetik bütünlüğünü sağlayan en kritik aşama sırlama işlemidir. Sırlama, pişirilmiş porselen gövdenin yüzeyine cam benzeri bir tabaka kaplanması işlemidir. Bu tabaka, ürünü hem kimyasal ve mekanik etkilere karşı korur hem de istenen renk ve parlaklığı kazandırır.

Sırlama süreci, yalnızca kimyasal formülasyonun doğruluğuna değil, üretim hattındaki mekanik saflığa da bağlıdır. Özellikle sırlama banyosuna karışabilecek metalik partiküller, hem yüzeyde estetik kusurlar (örneğin siyah noktalar, lekeler) oluşturabilir hem de ürünün mekanik dayanımını düşürebilir. İşte bu noktada manyetik ayırma sistemleri devreye girer. Sırlama tankına yerleştirilen mıknatıslar, ferromanyetik karakterli partikülleri manyetik alan etkisiyle tutarak sırın temiz kalmasını sağlar. Bu sayede: Yüzey kusurları (gömülü demir tanecikleri, lekeler) önlenir, mekanik mukavemet artar, çünkü mikro çatlak başlangıçları ortadan kalkar, renk ve parlaklık tutarlılığı korunur; özellikle manyetik pigmentlerin homojen dağılması kolaylaşır. Genellikle tank tabanına konumlandırılan çubuk mıknatıslar veya sıvı hatlarına entegre edilen manyetik filtreler kullanılır. Uygulamanın ölçeğine göre silindirik, prizmatik ya da halka formundaki modüller tercih edilebilir.

Porselen sırlamada kullanılan mıknatıslar genel olarak üç grupta incelenir: Ferrit (seramik) mıknatıslar düşük maliyetli, paslanmaya dayanıklı, orta düzey manyetik güç sağlar. Alniko mıknatıslar yüksek sıcaklık stabilitesine sahiptir ve uzun süre manyetik özelliklerini korur. Nadir toprak mıknatısları; çok yüksek manyetik akı yoğunluğu sunar, kompakt yapılıdır, ancak yüksek sıcaklık ve nemden daha fazla etkilenir. Mıknatıs tipi seçimi; işletme sıcaklığı, sır kimyası ve sistemin maruz kaldığı akış koşulları göz önünde bulundurularak yapılmalıdır.

Mıknatısların Kalite Kriterleri

Manyetik Akı Yoğunluğu (Br); bir mıknatısın çekim kapasitesi doğrudan yüzeydeki manyetik akı yoğunluğuna (Br) bağlıdır. Yüksek Br değeri, mikron boyutundaki partiküllerin bile etkin şekilde tutulmasını sağlar. Koersivite (Hc) ve Manyetik Kararlılık; koersivite, mıknatısın ters alanlara karşı direncini gösterir. Sırlama tankındaki titreşim, akış hızı veya sıcaklık dalgalanmaları, düşük koersiviteye sahip mıknatısların zamanla zayıflamasına yol açabilir.

Sıcaklık Dayanımı ve Curie Noktası; Curie noktası, mıknatısın manyetik özelliklerini kaybettiği kritik sıcaklıktır. İşletme sıcaklığının en az 1,5–2 katı Curie noktasına sahip mıknatıslar tercih edilmelidir. Kaplama ve Korozyon Direnci; Sırlama sıvısı genellikle hafif asidik veya alkali yapıda olduğundan, mıknatıs yüzeyleri alüminyum, nikrom veya epoksi kaplamalarla korunmalıdır. Bu kaplamaların kalınlığı ve yüzeye yapışma dayanımı da kalite değerlendirmelerinde dikkate alınır.

Ölçüm ve Test Prosedürleri

1. Gaussmetre ve Hall Probu ile Alan Ölçümü

Mıknatısın yüzeyindeki ve çevresindeki akı yoğunluğu Gaussmetre ile ölçülür. Merkez ve kenar bölgelerdeki farklar, mıknatısın homojenliğini gösterir.

2. Histerezis Eğrisi Analizi (VSM Testi)

Laboratuvarlarda Vibrating Sample Magnetometer (VSM) cihazıyla mıknatısın B–H eğrisi çıkarılır. Bu analizden Br, Hc ve BH_max gibi enerji parametreleri elde edilir.

3. Çekim Kuvveti Testi

Mıknatısın yüzeye uyguladığı kuvvet Newton (N) cinsinden ölçülür. Bu değer, sahadaki gerçek kullanım koşullarıyla karşılaştırılır.

4. Sıcaklık Dayanımı Testi

Mıknatıslar 80–100 °C aralığında bekletilerek manyetik kayıpları izlenir. Curie noktasına yaklaşan mıknatısların performans düşüşü grafiklenir.

5. Kaplama Yapışma ve Korozyon Deneyleri

ASTM B117 veya ISO 9227 standartlarına göre tuz püskürtme testleri uygulanır. Böylece mıknatıs yüzeyinin paslanma direnci değerlendirilir.

Porselen sırlama hattında kalite; yalnızca sır formülasyonunun kimyasal doğruluğuna değil, manyetik sistemlerin performans sürekliliğine de bağlıdır. Uygun mıknatıs seçimi, düzenli manyetik ölçümler ve korozyon testleri sayesinde: daha parlak ve homojen yüzeyler, daha yüksek mekanik dayanım, daha düşük fire oranı elde edilir.

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

• ASTM B117 – Standard Practice for Operating Salt Spray (Fog) Apparatus, ASTM International.
• ISO 9227 – Corrosion Tests in Artificial Atmospheres – Salt Spray Tests. Jiles, D. (2016).
• Introduction to Magnetism and Magnetic Materials, CRC Press.
• Ceramic Industry Journal (2022). Magnetic Separation in Glaze Processing and Ceramic Quality Control.
• Hsu, C. & Lee, W. (2020). Influence of Magnetic Field Strength on Porcelain Glaze Homogeneity, Journal of Ceramics and Surface Science.

Su kalitesinin izlenmesi hem çevresel sürdürülebilirlik hem de insan sağlığı açısından kritik öneme sahiptir. Bu bağlamda askıda katı madde (AKM) tayini hem deniz sularında hem de atıksularda yapılan çevre analizlerinde en temel parametrelerden biridir. AKM, suyun içinde çözünmeyen, mikron boyutundan milimetre boyutuna kadar değişebilen partiküllerin toplamını ifade eder.

Bu partiküller mineral kökenli olabileceği gibi organik artıklar, mikroorganizmalar, mikroplastikler ve endüstriyel kökenli ince partiküller de olabilir. AKM seviyeleri suyun bulanıklığını, ışık geçirgenliğini, çözünmüş oksijen dengesini ve hatta biyolojik çeşitliliği doğrudan etkiler.

 

1. Neden Önemli?

• Ekosistem Sağlığı: Yüksek AKM, fotosentetik organizmalara ulaşan ışığı sınırlar ve su altı bitki örtüsünü zayıflatır. Bu durum, balık popülasyonlarını ve besin zincirini olumsuz etkiler.
• Kimyasal Kirlenme: AKM partikülleri ağır metaller, pestisitler veya organik kirleticiler gibi toksik bileşenleri yüzeylerinde adsorbe edebilir. Böylece, kirlilik sadece su kolonunda değil, besin zincirinde de birikim gösterir.
• Halk Sağlığı: Arıtılmamış veya yetersiz arıtılmış AKM içeren sular, patojen mikroorganizmaları taşıyabilir ve içme suyu kaynaklarını tehdit edebilir.
• Alıcı Ortam Etkileri: AKM’nin çökmesiyle nehir, göl veya deniz diplerinde tortu tabakası oluşur. Bu tabaka bentik canlı habitatlarını yok edebilir ve anaerobik koşulların gelişmesine yol açabilir.

 

Deniz suyunun yüksek tuzluluk ve çözünmüş katı madde içeriği, analizi tatlı sudan farklı kılar. Eğer bu etki kontrol edilmezse, tuz kristalleri filtre üzerinde birikerek AKM değerini olduğundan yüksek gösterebilir.

 

Çevre Yönetimi Açısından Değerlendirme

• Deniz Suları: AKM izlenmesi, kıyı ekosistemlerinin sürdürülebilirliği için önemlidir. Örneğin, kıyı bölgelerindeki aşırı AKM artışı mercan resifleri ve deniz çayırları gibi hassas habitatları yok edebilir.
• Atıksular: AKM arıtımı, suyun yeniden kullanımında (ör. tarımsal sulama, endüstriyel geri kullanım) kritik öneme sahiptir.

Dolayısıyla, AKM analizleri yalnızca laboratuvar parametresi değil, aynı zamanda çevresel politika ve sürdürülebilirlik açısından da belirleyici bir göstergedir.

 

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

1. EPA Method 160.2 – Total Suspended Solids (TSS) in Water
2. Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater, 23rd & 24th Editions, APHA-AWWA-WEF
3. WHO (2017) – Guidelines for Drinking-water Quality
4. Bilgin, A., & Yüceer, M. (2020). Su ve Atıksu Arıtımında Katı Madde Giderimi. Çevre Teknolojileri Dergisi.
5. UNEP (2016). Marine Litter and Microplastics: Global Lessons and Research to Inspire Action and Guide Policy Change.

 

Toprak, tarımsal üretimin en temel kaynağıdır. Bitkilerin gelişebilmesi için ihtiyaç duyduğu besin elementlerini, suyu ve uygun yaşam ortamını sağlayan toprakların verimliliği, sürdürülebilir tarım açısından büyük önem taşır. Ancak toprağın verimliliğini yalnızca bir özelliğine bakarak değerlendirmek mümkün değildir. Fiziksel, kimyasal ve biyolojik birçok parametrenin bir arada incelenmesi gerekir.

Fiziksel Parametreler

Toprağın fiziksel özellikleri, bitki köklerinin gelişimi ve su-hava dengesini doğrudan etkiler. Öncelikle toprak tekstürü yani kum, silt ve kil oranı verimliliğin temel göstergesidir. Su tutma kapasitesi yüksek kil oranı fazla topraklarda fazla su birikirken, kumlu topraklar daha geçirgen yapıları nedeniyle suyu çabuk kaybeder.

Topraktaki kil, silt, kum ve organik madde parçacıkları zamanla birbirine bağlanarak agregatlar (küçük toprak tanecik toplulukları) oluşturur. Bu yapı sayesinde toprak gevşek ve süngerimsi hale gelir. Kökler bu agregatlar arasındaki boşluklardan kolayca ilerler, toprağa daha sağlam tutunur. Aynı zamanda oksijen ve karbondioksit gibi gazların toprağın içinde dolaşması kolaylaşır.

Eğer agregatlaşma zayıfsa toprak ya çok sıkılaşır (beton gibi olur, kök gelişimi zorlaşır) ya da çok gevşek olur (su tutamaz, hızla drene olur). Kısaca; toprak yapısı yani agregatlaşma, köklerin toprağa tutunmasını ve oksijenin dolaşımını kolaylaştırır. Ayrıca hacim ağırlığı ve gözeneklilik de toprağın köklere ve mikroorganizmalara sunduğu yaşam alanını belirler. Hacim ağırlığı, toprağın sıkışıklığını gösterir. Yüksek olduğunda kökler zor gelişir ve oksijen azdır; düşük olduğunda ise toprak gevşek olur, kökler rahat ilerler ve mikroorganizmalar daha aktiftir.

Gözeneklilik ise topraktaki boşlukların oranıdır. Büyük gözenekler suyun süzülmesini ve havalanmayı sağlarken, küçük gözenekler suyu tutar. İdeal bir toprakta bu iki tip gözenek dengeli bulunur ve bitkilere hem su hem de oksijen sağlar.

Su tutma kapasitesi ve geçirgenlik ise özellikle kurak dönemlerde bitkinin ihtiyaç duyduğu suyu temin edebilmesi için kritik öneme sahiptir. Su tutma kapasitesi, toprağın suyu bünyesinde saklama yeteneğidir; geçirgenlik ise suyun toprak içinde hareket hızını gösterir. Kurak dönemlerde, suyu yeterince tutabilen ama köklere de ulaştırabilen dengeli topraklar bitkiler için hayati öneme sahiptir.

 

Kimyasal Parametreler

Kimyasal özellikler, toprağın besin deposu rolünü ortaya koyar. Bunların başında pH değeri gelir. pH, bitki köklerinin besin elementlerini ne ölçüde alabileceğini belirler. Çoğu bitki için ideal pH 6–7 aralığında bulunur.

Bir diğer kritik gösterge, organik madde içeriğidir. Toprak organik maddesi, besin kaynağı olmasının yanı sıra toprağın yapısını iyileştirir ve su tutma kapasitesini artırır.

Makro besin elementleri olan azot (N), fosfor (P) ve potasyum (K), bitkilerin gelişimi için olmazsa olmazdır. Bunun yanı sıra kalsiyum (Ca), magnezyum (Mg) ve kükürt (S) de önemli makro elementlerdir. Daha az miktarda ihtiyaç duyulan demir (Fe), çinko (Zn), mangan (Mn), bakır (Cu), bor (B) ve molibden (Mo) gibi mikro elementler de verimliliği doğrudan etkiler.

Ayrıca katyon değişim kapasitesi (KDK) toprağın besin tutma gücünü gösterirken, elektriksel iletkenlik (EC) ise tuzluluk düzeyini belirler. Aşırı tuzlu topraklarda bitkiler su ve besinleri almakta zorlanır. Katyon Değişim Kapasitesi (KDK), toprağın besin elementlerini tutma ve bitkilere sunma gücünü gösteren bir parametredir. Toprak taneciklerinin yüzeyinde negatif yükler bulunur ve bu yüzeylere kalsiyum (Ca²⁺), magnezyum (Mg²⁺), potasyum (K⁺), amonyum (NH₄⁺) gibi besin iyonları tutunur. KDK değeri yüksek olan topraklar bu besinleri daha iyi depolar ve gerektiğinde bitkilere aktarır. Düşük KDK’lı topraklarda ise besinler kolayca yıkanır ve bitkiler besin eksikliği yaşayabilir. Özellikle organik madde oranı ve kil miktarı KDK’yı doğrudan etkiler.

 

Elektriksel İletkenlik (EC) ise toprağın tuzluluk seviyesini ölçer. Toprak çözeltisindeki iyonlar arttıkça EC değeri yükselir. Aşırı tuzlu topraklarda suyun ozmotik basıncı artar; bu durumda bitkiler köklerinden su çekmekte zorlanır, hatta tersine su kaybı yaşayabilir. Bunun sonucu olarak bitkilerde solgunluk, gelişme geriliği ve verim düşüklüğü görülür.

 

Biyolojik Parametreler

Toprak yalnızca bir mineral ve besin deposu değil, aynı zamanda canlı bir ekosistemdir. Mikrobiyal biyokütle, topraktaki canlılığın en önemli göstergesidir. Mikroorganizmalar organik maddelerin ayrışmasını sağlar, bitkilere besin döngüsünde katkı sunar.

Toprakta gerçekleşen biyolojik aktiviteleri ölçmek için enzim aktiviteleri de incelenir. Fosfataz veya dehidrogenaz gibi enzimlerin düzeyi, toprakta biyolojik işleyişin ne kadar aktif olduğunu gösterir. Ayrıca solucanlar ve faydalı mikroorganizmaların yoğunluğu da toprağın doğal verimliliğinin önemli göstergelerindendir.

 

Diğer Destekleyici Parametreler

Toprak verimliliğini etkileyen bazı yardımcı göstergeler de vardır. Kireç (CaCO₃) içeriği, toprağın pH dengesini koruma kapasitesini ortaya koyar. Karbon/azot (C/N) oranı, organik maddenin ayrışma hızını belirler. Ayrıca mevsimsel değişimlere bağlı olarak toprak nemi ve sıcaklığı da verimliliği doğrudan etkiler.

 

Bir toprağın verimliliğini anlamak için yalnızca bir parametreye bakmak yeterli değildir. Fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerin bir arada değerlendirilmesi gerekir. Bu nedenle tarımda başarı için düzenli olarak toprak analizleri yapılmalı ve elde edilen verilere göre gübreleme, sulama ve toprak işleme stratejileri geliştirilmelidir.

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

• Brady, N. C. & Weil, R. R. (2016). The Nature and Properties of Soils. Pearson.
• FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations). (2006). Guidelines for Soil Description. Rome.
• Lal, R. (2015). Restoring soil quality to mitigate soil degradation. Sustainability, 7(5), 5875–5895.
• Havlin, J. L., Tisdale, S. L., Nelson, W. L., & Beaton, J. D. (2013). Soil Fertility and Fertilizers. Pearson.

Toprak, canlı yaşamı için yalnızca bir yüzey değil; mineralleri, organik maddeleri, suyu ve sayısız mikroorganizmayı barındıran karmaşık bir ekosistemdir. Bu ekosistemin en önemli unsurlarından biri biyotadır. Biyota, toprağın içinde ve üzerinde yaşayan mikroorganizmalar, mantarlar, solucanlar, böcekler, bitkiler ve hatta bu ekosistemden beslenen tüm canlı topluluklarını ifade eder. Biyota, organik maddelerin parçalanması, besin elementlerinin geri dönüşümü ve toprağın verimliliğinin devamlılığında kritik rol oynar.

Ağır metaller (kurşun, kadmiyum, cıva, arsenik, krom, nikel vb.) toprağa doğal süreçler ve insan faaliyetleriyle karışır. Volkanik patlamalar, kayaçların ayrışması ve atmosferik taşınım doğal kaynakları oluştururken; madencilik, sanayi emisyonları, trafik, tarımsal gübre ve pestisit kullanımı gibi insan kaynaklı faaliyetler toprağın metal yükünü artırır. Toprağa ulaşan bu elementler sabit kalmaz; bağlanır, çözünür, taşınır ve farklı kimyasal formlara dönüşür. Bu davranışlarını toprak yapısı, pH, organik madde miktarı, kil mineralleri ve meteorolojik koşullar belirler.

Kil mineralleri ağır metalleri yüzeylerinde tutarak hareketliliklerini azaltabilir ve toprakta birikmelerine neden olabilir. Ancak yağış ve sulama ile bu metaller yeraltı sularına taşınabilir. Toprağın pH değeri düştükçe metaller çözünür hale gelir ve daha kolay hareket eder. Ayrıca bazı metaller farklı oksidasyon basamaklarına geçerek toksisitelerini değiştirir. Örneğin kromun Cr(III) formu daha az toksikken, Cr(VI) formu çok daha hareketli ve zehirlidir. Bu nedenle toprak koşulları, aynı elementin çevresel ve biyolojik etkisini tamamen değiştirebilir.

Ağır metallerin biyotayla etkileşimi, ekosistem ve insan sağlığı açısından en kritik noktadır. Düşük seviyelerde bazı metaller (çinko, bakır, demir, mangan, nikel) biyota için esansiyel elementlerdir. Enzimlerin çalışmasında ve metabolizmanın sağlıklı işlemesinde rol oynarlar. Ancak aynı metallerin yüksek konsantrasyonları veya biyolojik işlevi olmayan kurşun, kadmiyum, arsenik ve cıva gibi metaller, biyota üzerinde toksik etki gösterir. Bu durumda mikroorganizmaların çeşitliliği azalır, enzim aktiviteleri baskılanır, organik madde döngüsü yavaşlar ve toprak verimliliği düşer.

Mikroorganizmalar metalleri indirgeme, oksitleme veya bağlama yoluyla dönüştürerek topraktaki hareketliliklerini değiştirebilir. Bazı durumlarda bu dönüşümler metalleri daha kararlı hale getirip toksisitelerini azaltırken, bazen de daha hareketli ve zararlı formlar ortaya çıkarır. Bitkiler kökleriyle bu metalleri emerek besin zincirine taşır. Solucan gibi toprak canlıları metalleri bünyelerinde biriktirir, onları yiyen kuşlar veya diğer hayvanlar bu metalleri vücutlarına alır. Böylece ağır metaller zincir boyunca yukarıya doğru taşınır, yani biyomagnifikasyon gerçekleşir. Bu süreç sonunda ağır metaller soframıza gelen gıdalar yoluyla insanlara ulaşır.

Ağır metaller yalnızca canlılara doğrudan zarar vermekle kalmaz, aynı zamanda ekosistem bütünlüğünü de tehdit eder. Mikroorganizma çeşitliliğinin azalması, toprak verimliliğinin düşmesi ve su kaynaklarının kirlenmesi zincirleme etkilerdir. Kurşun sinir sistemi üzerinde, kadmiyum böbreklerde, arsenik ise hem kanserojen etkisiyle hem de metabolizma üzerindeki bozucu etkileriyle bilinir. Bu nedenle toprak biyotası ile ağır metaller arasındaki ilişki, sadece ekoloji değil aynı zamanda halk sağlığı açısından da kritik bir konudur.

Sonuç olarak ağır metaller, toprak biyotası için bir denge unsurudur. Düşük seviyelerde bazıları yaşamsal öneme sahipken, yüksek seviyelerde aynı elementler veya diğer toksik ağır metaller biyotanın çeşitliliğini ve işlevselliğini tehdit eder. Bu dengenin korunması, sadece toprak ekosisteminin değil, tüm canlıların ve insan sağlığının güvenliği açısından vazgeçilmezdir. Ağır metal kirliliğini önlemek, aslında geleceğimizi korumaktır.

Feyza SAK

Kimyager

KAYNAKLAR

• Xia et al., 2014 – Heavy metals dynamics in soil systems
• Zhang et al., 2012 – Soil clay interactions with heavy metals
• Choppala et al., 2018 – Redox processes in heavy metal contaminated soils
• Shen et al., 2017 – Influence of meteorology and topography on soil metal concentrations

PAH yani Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar, kulağa teknik bir laboratuvar terimi gibi gelse de aslında hepimizin günlük yaşamında fark etmeden karşılaştığı kimyasal bileşiklerdir. Endüstriyel üretimden soframıza gelen yiyeceklere, şehir trafiğinden evimizin sobasına kadar hayatımızın pek çok alanında PAH’lar vardır.

Polisiklik Aromatik Hidrokarbonlar (PAH’lar), kömür, petrol, odun, tütün gibi organik maddelerin eksik yanması sonucu ortaya çıkan bir grup kimyasaldır. Yani ateş, duman veya yanma varsa orada PAH bulunma ihtimali yüksektir.

Günlük Hayatta Nerelerde Karşılaşırız?

• Trafik ve Egzoz Dumanı: Yoğun trafiğin olduğu bölgelerde hava kirliliğinin önemli bir kısmı PAH kaynaklıdır. Özellikle dizel motor egzozu yüksek PAH içerir.
• Sigara Dumanı: Hem aktif sigara içenler hem de pasif içiciler için en önemli PAH kaynaklarından biridir.
• Mangal ve Izgara Yemekler: Etlerin yüksek ateşte, köz üzerinde pişirilmesi PAH oluşumunu artırır. Yanmış veya çok kızarmış yüzeyler en yüksek PAH’ı içerir.
• Isınma ve Sobalar: Odun, kömür veya biyokütle yakılan ortamlarda PAH oluşur ve havaya yayılır.
• Endüstriyel Alanlar: Rafineriler, asfalt üretimi, alüminyum ve çelik sanayi de yoğun PAH kaynaklarıdır.

PAH’ların bazı türleri kanserojen (özellikle akciğer ve deri kanseriyle ilişkili) olarak sınıflandırılmıştır. Ayrıca uzun süreli maruziyet; solunum problemleri, cilt tahrişleri, bağışıklık sistemi zayıflaması gibi sağlık sorunlarına yol açabilir. Çevre açısından ise toprağa ve suya tutunarak uzun süre kalıcı olabilirler.

Kendimizi Nasıl Koruyabiliriz?

• Beslenmede:
  • Yanmış veya çok kızarmış etleri tüketmemek.
  • Mangal ve barbeküde gıdayı ateşe çok yakın pişirmemek.
• Evde:
  • Kapalı alanlarda sigara içilmesine izin vermemek.
  • Bacalı soba veya şömine kullanılıyorsa iyi çekiş sağlamak.
• Çevrede:
  • Yoğun trafik bölgelerinden uzak durmaya çalışmak.
  • Bisiklet ve yürüyüş yollarını, egzoz yoğunluğunun daha az olduğu güzergâhlardan seçmek.

PAH’lar gözle görülmez ama günlük hayatımızda sürekli maruz kaldığımız kimyasallardır. Bilinçli tercihler yaparak – örneğin yiyecekleri doğru pişirerek, temiz yakıt kullanarak, sigara dumanından uzak durarak – maruziyeti önemli ölçüde azaltmak mümkündür. Unutmayalım: Küçük önlemlerle hem kendi sağlığımızı hem de çevremizi koruyabiliriz.

 

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

• https://www.who.int/
• https://www.epa.gov/
• https://www.atsdr.cdc.gov/