Biyota bir bölgede yaşayan canlıların bütünü olarak tanımlanır. Bir su kütlesinin kalitesinde ortaya çıkan değişimleri takip ve tespit edebilmek için çeşitli fiziksel, kimyasal ve biyolojik parametreden yararlanılır. Fakat fiziksel ve kimyasal parametreler su hakkında sadece o anlık bilgi sağladığından çok da yeterli olmamaktadır. Biyolojik izlemeler ise daha uzun vadede dolayısıyla da daha stabil veriler elde etmekte kullanılabilir, bu yüzden de günümüzde önemi daha iyi anlaşılmaya başlanmıştır. Örneğin; bir canlı organizmanın dokularında birikmiş olan ağır metaller incelendiğinde geçmiş zamana ait ağır metal kirliliklerini de yansıtır.
Çevresel kirlilik karşısında yaşam fonksiyonlarını değiştirmek şeklinde ya da toksinleri bünyelerinde biriktirmek şeklinde tepki veren canlılara ‘biyoindükatör’ denilmektedir. Başka gruplarda da biyoindükatör özellik gösteren canlılar vardır fakat en çok tecihe edilenler çevresel değişikliklere karşı oldukça duyarlı olan makro-omurgasız canlılardır. Akuatik makro-omurgasızlar göl, akarsu, havuz, hatta bataklıklar ve kirli su birikintilerinde de bulunurlar. Bunlar; bakterileri, çürümüş bitki ve hayvanları yiyerek su ekolojisinin sağlıklı kalmasına yardımcı olurlar.
Canlılar yaşam ortamlarında meydana gelen kirlilik durumlarında çeşitli tepkiler ortaya koyarlar. Bu tepkiler genelde gösterdikleri değişikliklerdir. Her ne kadar bu değişimler nadiren olumlu yönde olsa da çoğu zaman olumsuz sonuçlara sebep olur. Hatta bazen o ortamdan tamamıyla yok olurlar. Çoğu zaman da o bölgede tür zenginliği azalır. Bentik makro-omurgasızlar; 0,5 mm’ den büyük olan ve çıplak gözle görülebilen omurgasız canlılardır. Evcikli böcek, tatlı su karidesi, sülük, süngerler, at kestanesi, deniz anası, deniz yıldızı, mercanlar, yumuşakçalar bunlara örnek olarak verilebilir.
Deniz ekosisteminde yaşayan bentik omurgasızlar besin zincirinde fitoplankton ve zooplankton organizmalardan sonra yer alır. Kirleticinin kaynağı ne olursa olsun en büyük etkisi bu canlılar üzerinde olur. Çünkü bu organizmalar genellikle diplerde yaşayan ya da çok yavaş hareket edebilen yani kaçma imkânları kısıtlı olan bentik canlılardır. Bentik canlılar sediment içinde gömülü de yaşayabilirler, sediment üzerinde de yaşayabilirler.
Bir bölgedeki kirliliğin etkisini izleyebilmek için o bölgenin doğal faunasını bilmek ve periyodik olarak kontrollerini yapmak gerekir.
Feyza YALÇIN
Kimyager
Kaynaklar:
– Evren TUNCA Ağır Metal Kirliliğinde Kerevitlerin Biyoindikatör Olarak Kullanımı
– Özlem DEMİR Sedimentteki Makro-Omurgasızlarla Su Kalitesinin Değerlendirilmesi
– Dr. N.Selda BAŞÇINAR Bentik Canlılar Ve Biyoindikatör Tür
