Kategori: Blog

Adil dönüşüm, fosil yakıtlara dayalı mevcut ekonomik yapının, toplumsal adaleti gözeten, eşitlikçi ve sürdürülebilir bir düzenle iklim kriziyle uyumlu hâle gelmesini amaçlayan bir yaklaşımdır.

Bu kavramın temelinde “kimseyi geride bırakmama” ilkesi yatar; yani karbon yoğun sektörlerde çalışan işçilerin, bu sektörlere bağlı yaşam mücadelesi veren toplulukların ve bölgesel kırılgan grupların, dönüşüm sürecinde olası gelir kayıplarından, iş gücü değişiminden ve sosyal çatlaklardan korunması gerektiği vurgulanır. Uluslararası Çalışma Örgütü’ne (ILO) göre adil dönüşüm, “düşük karbonlu ve iklim değişikliğine dayanıklı bir ekonomiye geçişte işçi hareketinin yol gösterici çerçevesidir; hem dönüşümden etkilenen işçiler ve topluluklar için yükleri minimize eder hem de faydaları maksimize eder” şeklinde tanımlanır. Dolayısıyla adil dönüşüm sadece karbon emisyonlarını azaltmakla kalmaz, aynı zamanda toplumsal cinsiyet eşitsizliğini, yoksulluk riskini ve yapısal adaletsizlikleri de göz önünde bulundurarak, yeni ekonomik düzenin insan hakları ekseninde kurulmasını sağlar.

Küresel Düzeyde Adil Dönüşüm Yaklaşımları

Birçok uluslararası kurum, adil dönüşüm kavramını iklim adaleti, sosyal koruma ve ekonomik kapsayıcılığın kesişiminde değerlendirmektedir. Örneğin, Dünya Çalışma Örgütü (ILO), enerji sektörü çalışanlarının dönüşümden kaynaklanan gelir kayıplarını telafi edecek iş-kur fırsatları, sosyal koruma ağları ve mesleki eğitim programları geliştirilmesini önerir. AB düzeyinde ise Yeşil Mutabakat (European Green Deal) kapsamında, Sanayi Bölgeleri Dönüşüm Destek Fonu (Just Transition Fund) oluşturularak karbon yoğun bölgelerdeki işçilerin geçişi için mali kaynaklar sağlanmaktadır.

Ayrıca, WWF ve SHURA Enerji Dönüşümü Merkezi gibi kuruluşlar, enerji yoğun şirketlerin adil dönüşüm performansını izleyen raporlar yayımlamaktadır. Bu raporlarda, şirketlerin yalnızca karbon emisyonlarını düşürmekle kalmayıp; aynı zamanda işçi hakları, yerel toplulukların refahı ve sosyal koruma mekanizmalarına ne kadar yatırım yaptıkları da değerlendirilir. Örneğin, SHURA’nın “Adil Dönüşüm: Tanımlar, Prensipler, Uygulamalar ve Türkiye’deki Durum” raporu hem küresel yaklaşımları hem de Türkiye’deki uygulama boşluklarını ortaya koyarak yol haritası sunar.

Uygulamada adil dönüşümün en büyük sınavlarından biri, finansal kaynakların doğru kanalize edilmesidir. Dönüşüm projeleri, başlangıçta yüksek yatırım gerektirdiğinden bölgesel altyapı iyileştirmeleri, yenilenebilir enerji santralleri ve sosyal koruma fonları için ciddi bütçeler ayrılmalıdır. IndustriALL’ın sendikalar için hazırladığı kılavuzda, adil dönüşümün beş temel ilkesinden bahsedilirken (sosyal koruma, istihdam güvencesi, demokratik katılım, eğitim ve beceri geliştirme, çevresel dayanıklılık), “koruma ve destek mekanizmalarının eş zamanlı hayata geçirilmesi, dönüşümü mağduriyet yerine fırsata dönüştürür” denir.

Türkiye’de, EPDK ve Enerji Bakanlığı tarafından desteklenen araçlara ek olarak AB’den sağlanan Just Transition Fund kaynaklarının da bölgesel projeleri fonlaması, hem küçük ölçekli işletmelerin yeşil ekonomiye adaptasyonunu hem de işsiz kalma riski taşıyan işçilerin gelir kaybını telafi etmeyi sağlayacaktır. Ancak bu mekanizmaların şeffaf, katılımcı ve yöresel ihtiyaçlara duyarlı bir şekilde planlanması, adil dönüşümün başarısı için kritik önemdedir.

Adil dönüşüm, yalnızca bir ülkedeki politik tercihlerle sınırlı kalmaz; insan hakları temelli evrensel bir yaklaşımı da zorunlu kılar. Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Yüksek Komiserliği ve ILO tarafından ortak hazırlanmış “İnsan Hakları ve Adil Dönüşüm” yayını, “gerçek bir adil dönüşüm, toplumsal cinsiyet eşitsizliklerini, yoksulluk riskini ve ataerki temelli yapısal adaletsizlikleri de dikkate almalıdır” görüşünü savunur. Küresel araştırmalar, 2030’a kadar yenilenebilir enerji ve döngüsel ekonomiyle yaratılacak yeni iş alanlarının, yüksek beceri gerektiren pozisyonlar açacağını ve işgücü piyasasında cesur adımlar atılmasını gerektirdiğini gösterir.

Türkiye’nin 2030’a kadar elektrik üretiminde kömür kullanımını önemli ölçüde azaltması, hem çevresel sürdürülebilirliğe hem de hava kirliliğine bağlı erken ölümleri önlemeye katkıda bulunurken, işçiler için yeni beceri öğrenme programları düzenlemek de yerel halkın sosyo-ekonomik refahını koruyacaktır.

Geleceğe bakıldığında, adil dönüşümün başarısı, sadece karbon emisyonlarının düşürülmesiyle ölçülmez; aynı zamanda toplum içindeki tüm bireylerin hâlihazırdaki yaşam standartlarını kaybetmeden yeni ekonomik düzene entegre olabilmeleriyle de ilgilidir. Bu nedenle, dönüşüm politikaları “tepe yönetim” odaklı değil, tabandan yukarıya katılımcı mekanizmalarla şekillenmelidir. Yerel yönetimler, işçi temsilcileri, sivil toplum kuruluşları ve akademik çevreler arasında kurulacak diyalog platformları, her bölgenin özgün ihtiyaçlarına cevap veren projelerin ortaya çıkmasını sağlar. Finansman araçları, teknik danışmanlık ve eğitim programları doğru hedeflere yönlendirildiğinde, adil dönüşüm, hem iklim kriziyle mücadelede bir mihenk taşı hem de toplumsal adaletin koruyucusu olarak işlev görecektir. Önümüzdeki yıllar, adil dönüşümün gerçek anlamda omurgasını güçlendiren politikaların ve uygulamaların hayata geçirildiği bir dönem olmalı; ancak bu sayede gelecek kuşaklara adaletli, kapsayıcı ve sürdürülebilir bir dünya bırakabiliriz.

 

Feyza SAK

Sosyolog

 

KAYNAKLAR

• https://www.ilo.org
• https://www.ohchr.org
• https://ukcop26.org
• https://ec.europa.eu/
• https://www.shura.org.tr
• https://static.industriall-union.org
• https://www.enerji.gov.tr
• https://coalregionsintransition.eu/
• https://www.undp.org/publications/just-transition-all
• https://unfccc.int/sites/default/files/resource/Just%20Transition_of_the_Workforce.pdf

Enerji güvenliği; bir ülkenin ya da bölgenin ekonomik, sosyal ve ulusal güvenliğini sürdürebilmesi için yeterli, güvenilir, ekonomik ve çevresel açıdan kabul edilebilir enerji arzını temin edebilme kapasitesini ifade eder. Enerji güvenliği, yalnızca enerji kaynaklarının varlığıyla sınırlı kalmayıp, bu kaynakların nasıl çıkarıldığı, nasıl taşındığı, nasıl dağıtıldığı ve nihai tüketime ulaştırıldığı süreçlerin tamamını kapsar.

Bir ülkenin enerji tedarikini farklı coğrafyalardan ve farklı tipte yakıtlardan sağlama zorunluluğu, jeopolitik istikrar ve bölgesel risklerin doğru analiz edilmesini gerektirir. Bu çerçevede, uluslararası tedarik zincirinin her aşamasının güvence altına alınması, boru hatlarından LNG terminallerine kadar uzanan bağlantı noktalarındaki aksaklıkların önlenmesi için kritik bir rol oynar.

Enerji Güvenliğinin Boyutları

Talep yönetimi boyutu enerji verimliliği politikalarının oluşturulması ve yaygınlaştırılması ile ön plana çıkar. Tüketicilerin bilinçli tercihleri ve talep esnekliği, özellikle yüksek elektrik faturalarından kaçınma ya da ısınma maliyetlerini düşürme gibi ekonomik motivasyonlarla şekillenir. Bunun yanında, akıllı şebekeler ve enerji depolama çözümleri gibi teknolojik yeniliklerin entegrasyonu, hem talep dalgalanmalarının daha rahat kontrol edilmesini sağlar hem de tüketici alışkanlıklarını daha sürdürülebilir bir modele yönlendirir.

Üçüncü boyut olan altyapı dayanıklılığı, elektrik iletim hatlarından doğalgaz boru hatlarına ve depolama tesislerine kadar uzanan fiziksel yapının güvenliğini tekrar tekrar vurgular. Bu noktada, enerji santrallerinin ve dağıtım şebekelerinin siber saldırılara karşı korunması, kritik altyapı koruma önlemlerinin parçasıdır. Ayrıca, depremler, sel gibi doğal afetler ya da iklim değişikliğinin yarattığı ekstrem hava olaylarına karşı hazırlıklı olmak, altyapının kesintisiz çalışmasını sağlamak adına önceden planlanmış acil durum senaryolarını gerektirir.

Dördüncü boyut, piyasaların işleyişi ve düzenleyici çerçevenin bir arada ele alınmasını içerir. Serbest piyasa mekanizmaları ve rekabetin etkin olması, enerji sektöründe fiyat oluşumunu şeffaflaştırırken, düzenleyici çerçevenin istikrarı, yatırımcı güveninin artmasına katkı sağlar. Bununla birlikte, petrol ve doğalgaz fiyatlarındaki dalgalanmalara karşı hedge araçları geliştirmek ve stratejik rezervleri yönetmek, ani piyasa şoklarının tüketiciye yansımalarını minimize eder.

Son olarak, çevresel ve sosyal boyut, karbon emisyonlarının azaltılması ve iklim hedeflerinin enerji politikalarına entegre edilmesiyle yakından ilişkilidir. Yerel halkın enerji projelerine katılımının sağlanması ve haklarının korunması, projenin sosyal kabulünü kolaylaştırır. Özellikle fosil yakıtlardan yenilenebilir kaynaklara geçiş sürecinde “adil dönüşüm” yaklaşımı benimsenmeli; böylece enerji yoksulluğu riski en aza indirilirken, istihdam ve sosyal destek programlarıyla toplumsal maliyetler dengelenir.

Enerji Güvenliğini Etkileyen Ana Faktörler

Enerji güvenliği, yalnızca enerji kaynaklarına erişim değil; bu kaynakların kesintisiz, sürdürülebilir ve ekonomik biçimde sağlanması anlamına gelir. Günümüzde hem küresel krizler hem de teknolojik dönüşümler, enerji güvenliğini etkileyen birçok faktörü ön plana çıkarmaktadır.

Jeopolitik gelişmeler ve uluslararası ilişkiler, enerji arzının istikrarını doğrudan etkileyen en kritik unsurlar arasında yer alır. Özellikle Orta Doğu, Hazar bölgesi ve Rusya-Avrupa hattındaki enerji hatları, siyasi gerilimlere son derece duyarlıdır. Örneğin, Rusya-Ukrayna krizi Avrupa’nın doğalgaz güvenliğini ciddi şekilde tehdit etmiş, alternatif tedarik arayışlarını hızlandırmıştır. Benzer şekilde, Hürmüz Boğazı ve Süveyş Kanalı gibi stratejik su yollarındaki aksaklıklar, küresel petrol ve LNG ticaretinde büyük belirsizlikler yaratabilmektedir.

Enerji güvenliği açısından bir diğer önemli unsur ise kaynak çeşitliliği ve yedek yakıt kapasitesidir. Yenilenebilir enerji kaynaklarının – özellikle güneş, rüzgâr, biyokütle ve hidroelektrik gibi seçeneklerin – enerji sepetindeki payının artması, fosil yakıt bağımlılığını azaltarak arz güvenliğini güçlendirir. Nükleer enerji de düşük karbon salımı nedeniyle cazip bir seçenek olmakla birlikte, atık yönetimi, güvenlik ve maliyet gibi konularda tartışmalara açıktır. Bunun yanında, birçok ülke stratejik petrol rezervleri oluşturarak ani kesintilere karşı hazırlıklı olmaya çalışmaktadır. Türkiye’de de Ulusal Stratejik Petrol Rezervi (USPOR) bu amaçla devreye alınmıştır.

Enerji talebini doğru yönetmek de enerji güvenliğini artırmada kilit rol oynar. Enerji verimliliği hem arz üzerindeki baskıyı azaltır hem de enerji maliyetlerini düşürür. Türkiye’de konutların büyük kısmı hâlâ yetersiz yalıtıma sahiptir. Bu da ısıtma ve soğutma kaynaklı enerji tüketimini artırmaktadır. Etkin yalıtım sistemleri ve modern ısıtma teknolojileriyle önemli tasarruf sağlanabilir. Sanayi sektöründe ise verimliliğe yönelik yatırımlar – örneğin atık ısı geri kazanımı ya da yüksek verimli motor sistemleri – toplam tüketimi önemli ölçüde düşürebilir. Ulaşımda ise elektrikli araçların yaygınlaşması, akaryakıt bağımlılığını azaltırken, bu dönüşümün sürdürülebilir olması için şebeke altyapısının da güçlendirilmesi gerekmektedir.

Enerji altyapılarının hem fiziksel hem de dijital tehditlere karşı korunması, günümüzde daha önce hiç olmadığı kadar önem kazanmıştır. Doğal afetler, sabotajlar ya da terör eylemleri, doğrudan enerji arzını kesintiye uğratabilir. Bu nedenle altyapının düzenli bakımı, acil durum planlaması ve yedekleme sistemleri hayati önemdedir. Bunun yanında, enerji sistemlerinin dijitalleşmesi ile birlikte siber güvenlik riskleri de ciddi bir tehdit haline gelmiştir. Elektrik santralleri ve akıllı şebekeler gibi sistemler, gelişmiş siber saldırılara (örneğin APT – Gelişmiş Kalıcı Tehdit) karşı açık hale gelmiştir. Bu nedenle siber savunma stratejilerinin enerji güvenliği kapsamında ele alınması zorunludur.

Son olarak, fiyat oynaklıkları ve ekonomik faktörler de enerji güvenliğini etkileyen kritik bileşenlerdendir. Petrol ve doğalgaz fiyatları; küresel arz-talep dengesi, OPEC politikaları, jeopolitik riskler ve döviz kuru gibi birçok etkene bağlı olarak dalgalanır. Bu durum, özellikle enerjide dışa bağımlı ülkelerde ciddi ekonomik baskılar oluşturabilir. Öte yandan, yenilenebilir enerji projeleri gibi büyük ölçekli yatırımlar, istikrarlı bir finansman iklimine ihtiyaç duyar. Yatırımcı güveni, kredi koşulları ve devlet teşvikleri, bu alandaki gelişimin hızını doğrudan etkiler.

Tüm bu faktörler birlikte ele alındığında, enerji güvenliğinin yalnızca kaynak temini değil; aynı zamanda politik istikrar, altyapı direnci, verimlilik politikaları ve ekonomik sürdürülebilirlikle doğrudan ilişkili olduğu görülmektedir.

 

Feyza SAK

Yeşil Sertifika Uzmanı

 

KAYNAKLAR

https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2023

https://assets.kpmg.com/content/dam/kpmg/az/pdf/2024/Statistical-Review-of-World-Energy.pdf

https://databank.worldbank.org/metadataglossary/world-development-indicators/series/EG.ELC.ACCS.ZS

Su, yaşamın temel kaynağıdır ve temiz, sağlıklı suya erişim insan sağlığı için hayati önem taşır. Suları dezenfekte etmek için en yaygın yöntemlerden biri olan klorlama hem etkinliği hem de maliyet avantajı nedeniyle dünya genelinde tercih edilmektedir. Peki, klor kullanımının avantajları, dezavantajları ve uzun vadede su kalitesi ile insan sağlığına etkileri nelerdir? Gelin, bu konuyu derinlemesine inceleyelim.

Klorlamanın Avantajları

• Etkili Dezenfeksiyon: Klor, bakteri, virüs ve diğer patojenleri etkili bir şekilde yok eder. Bu sayede kolera, tifo ve dizanteri gibi su kaynaklı hastalıkların yayılması önlenir.
• Ekonomik ve Erişilebilir: Klor, diğer dezenfeksiyon yöntemlerine göre daha düşük maliyetlidir ve kolayca temin edilebilir.
• Kalıcı Koruma: Klor, su sisteminde belirli bir süre aktif kalabildiği için uzun mesafelere dağıtılan suların da temiz kalmasını sağlar.
• Uygulama Kolaylığı: Klorlama süreci nispeten basittir ve su arıtma tesislerinde rahatlıkla entegre edilebilir.

Klorlamanın Dezavantajları

• Zararlı Yan Ürünler: Klor, sudaki organik maddelerle reaksiyona girerek trihalometanlar (THM) ve haloasetik asitler gibi potansiyel olarak kanserojen bileşikler oluşturabilir.
• Tat ve Koku Problemi: Klor, suya keskin bir tat ve koku verebilir. Bu da bazı tüketicilerin suyu içmekten kaçınmasına neden olabilir.
• Borulara Zarar Verebilir: Yüksek klor konsantrasyonu zamanla boruları aşındırabilir, bu da altyapı maliyetlerini artırabilir.
• Duyarlı Gruplar Üzerindeki Etkiler: Klorlu su, astım veya deri hassasiyeti olan bazı bireylerde tahrişe neden olabilir.

 

Su Kalitesine Etkileri

Klorlama, mikrobiyolojik riskleri azaltarak suyun genel kalitesini artırır. Ancak uzun vadeli klor maruziyeti, sudaki doğal mineral dengelerini bozabilir ve yukarıda bahsedilen zararlı yan ürünlerin yoğunlaşmasına neden olabilir. Bu yan ürünleri azaltmak için aktif karbon filtreleme gibi ek arıtma yöntemleri kullanılabilir.

Sağlık Üzerindeki Etkiler

Düşük dozlarda klor tüketimi genellikle güvenli kabul edilir. Ancak uzun vadeli maruziyet, mesane kanseri, böbrek hastalıkları ve doğum kusurları riskini artırabilir. Özellikle hamileler, yaşlılar ve kronik hastalıkları olan bireyler için bu risk daha belirgin olabilir.

Dengeli Bir Yaklaşım Mümkün mü?

Klorlama, suyun dezenfeksiyonu için vazgeçilmez bir yöntem olsa da yan etkilerini azaltmak için kombine su arıtma teknikleri (ozonlama, ultraviyole dezenfeksiyon, ters osmoz vb.) entegre edilebilir. Ayrıca, klor seviyelerinin düzenli izlenmesi ve optimal dozlarda kullanılması da bu dengeli yaklaşımı destekler.

Sonuç olarak, klorlama su güvenliğini sağlamada kilit bir rol oynar, ancak potansiyel risklerini minimize etmek için bilimsel tabanlı yaklaşımlarla desteklenmesi gerekir. Bu sayede hem temiz hem de sağlıklı suya erişim sürdürülebilir hale gelebilir.

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

1. World Health Organization (WHO) – Drinking Water Guidelines
2. EPA – Water Disinfection
3. CDC – Safe Water Systems

“Biyota” kelimesi, belirli bir bölgede yaşayan tüm canlıları ifade eder. Yani bir denizin biyotası; o sularda yaşayan balıklar, yumuşakçalar, planktonlar, deniz yosunları ve hatta mikroskobik canlıları kapsar.

Bu canlılar, su ve çevresel faktörlerle sürekli etkileşim halindedir. Yani biyota, denizin bir tür “biyolojik hafızası” gibidir. Sudaki kirliliği, sıcaklık değişimlerini, hatta mikroplastik gibi insan kaynaklı etkileri kendi bedenlerinde biriktirirler. Bu yüzden onları analiz etmek, çevreyi okumak gibidir.
Biyota analizlerinin amaçları oldukça çeşitlidir ve çoğu zaman birbirine bağlıdır. İşte öne çıkanlar:

1. Çevresel Kirliliği Belirlemek

Deniz suyunda düşük seviyelerde bulunan bir kirletici, canlı dokusunda ciddi miktarlarda birikebilir. Özellikle ağır metaller (cıva, kurşun, kadmiyum) veya kalıcı organik kirleticiler (PCB, DDT, dioxin) gibi bileşikler, su yerine canlı dokularda izlenerek daha doğru veriler elde edilir.

2. Ekosistem Değişimlerini İzlemek

Bazı türlerin azalması ya da yok olması, yalnızca onların değil, tüm sistemin zarar gördüğünün habercisidir. Örneğin plankton tür çeşitliliğindeki düşüş, su kalitesindeki bozulmanın ilk göstergelerindendir.

3. İnsan Sağlığını Korumak

Deniz ürünleri tüketildiğinde, biyota yoluyla biriken kirleticiler bize geçebilir. Bu, özellikle zehirli algler (HAB – Harmful Algal Blooms) ya da ağır metal birikimi olan midyeler için ciddi bir tehlikedir.

4. Doğal Yaşamı ve Biyoçeşitliliği Koruma

Biyota analizleri, çevresel tehditleri erken fark ederek türlerin yok olmasının önüne geçebilir. Bu da biyoçeşitliliğin devamlılığı ve ekolojik dengenin korunması açısından kritik bir rol oynar.

Hangi Canlılar Hangi Amaçla Analiz Edilir?

Canlı Türü	Amaç
Midyeler	Ağır metal ve POP birikimi
Balıklar	Kas dokusunda toksik madde birikimi
Planktonlar	Su kalitesi ve besin zinciri başlangıcı
Deniz yosunları	Eutrofikasyon ve ağır metal etkileri
DNA (e-DNA)	Tür tespiti, yabancı tür izleme

 

Hangi Parametreler Analiz Edilir?

Biyota analizlerinde aşağıdaki parametreler öne çıkar:

Ağır Metaller: Kurşun (Pb), Kadmiyum (Cd), Cıva (Hg)

Organik Kirleticiler: PCB, DDT, PAH, dioxin

Mikroplastikler

Toksik fitoplankton türleri

Genetik göstergeler (DNA/RNA tabanlı analizler)

Bu analizler ya klasik kimyasal yöntemlerle ya da moleküler biyoloji teknikleriyle gerçekleştirilir.

 

Denizler Konuşur, Biyota Anlatır

Biyota analizleri; doğayı, çevresel sorunları, hatta geleceğimizi okuyabilmenin anahtarıdır. Midyeler konuşmaz ama vücutlarında ne olduğunu anlatır. Planktonlar küçüktür ama denizin dengesini onlar belirler. İşte bu yüzden, biyota analizleri yalnızca bilimsel bir veri değil; bir ekosistemin kalp atışıdır.

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

https://www.unep.org/

https://www.icesturkey.com/

https://www.epa.gov/

https://mam.tubitak.gov.tr/

Dünya giderek daha sürdürülebilir çözüm arayışlarına yönelirken, upcycling (ileri dönüşüm) kavramı giderek daha fazla dikkat çekiyor. Peki, upcycling nedir ve hangi alanlarda etkisini gösterir?

Upcycling, atık malzemelerin veya kullanılmayan eşyaların değerini artıracak şekilde yeniden kullanılmasına dayanan bir geri dönüşüm yöntemidir. Bu süreçte, bir ürün özelliklerini kaybetmeden farklı bir amaca hizmet edecek şekilde yeniden tasarlanır. Klasik geri dönüşümden farklı olarak, upcycling ürünlerin kalitesini düşürmez, aksine estetik ve fonksiyonel değerini artırır.

Upcycling’in Yaygın Olduğu Sektörler: Yaratıcılığın ve Sürdürülebilirliğin Kesişim Noktası

Günümüzün en büyük çevresel sorunlarından biri olan atık fazlalığı, artık yalnızca geri dönüşümle değil, upcycling (ileri dönüşüm) gibi yaratıcı çözümlerle de ele alınıyor. Upcycling, kullanılmayan ya da âtıl durumdaki malzemeleri daha kaliteli, işlevsel ya da estetik ürünlere dönüştürme sürecidir. Bu yaklaşım hem doğal kaynak tüketimini azaltır hem de atıkların ömrünü uzatır. Peki, hangi sektörler upcycling’i benimsedi? Gelin, birlikte inceleyelim.

 

1. Moda ve Tekstil Sektörü

Tekstil sektörü, çevresel etkisi en yüksek endüstrilerden biri. Bu nedenle upcycling’in en yoğun kullanıldığı alanlardan biri de burası. Eski giysiler, kumaş parçaları, hatta defolu ürünler; yeniden tasarlanarak benzersiz ve sürdürülebilir kıyafetlere dönüştürülüyor.

• Örnek: Eski denim pantolonlardan yapılan çantalar, tişörtlerin yeniden kesilerek tasarlandığı elbiseler.

2. Mobilya ve İç Mekân Tasarımı

Eski mobilyaların dönüştürülmesi hem nostaljik hem de ekonomik bir çözüm. Artık kullanılmayan masalar, sandalyeler, hatta paletler; yenilenerek veya farklı bir şekilde kullanılarak dekoratif ve işlevsel parçalara dönüşüyor.

• Örnek: Paletten kitaplık, eski kapıdan masa yapımı, sandalyeden askılık tasarımı.

3. Sanat ve El Sanatları

Upcycling, sanatçılar için adeta bir oyun alanı. Atık kağıtlar, plastik şişeler, hurda metaller; sanatın estetiğiyle buluşarak sergilere taşınıyor.

• Örnek: Kullanılmış kartonlardan yapılan rölyefler, metal hurdalardan heykel çalışmaları.

4. Ambalaj ve Ürün Tasarımı

Markaların çevre dostu algısı yaratmak için tercih ettiği bir yöntem de ambalajların upcycle edilebilmesidir. Bu sayede kullanıcılar ambalajı çöpe atmak yerine yeniden değerlendirebilir.

• Örnek: Cam kavanozların saklama kabı ya da mumluk olarak kullanılması, teneke kutuların kalemliğe dönüşmesi.

5. Ev Dekorasyonu

Ev dekorasyonunda sürdürülebilirliği destekleyen bireyler, eski ya da artık kullanılmayan eşyaları yaratıcı yollarla değerlendiriyor.

• Örnek: Hasar görmüş merdivenden raf yapılması, konserve kutularıyla bitki saksıları tasarlanması.

6. Otomotiv ve Endüstriyel Tasarım

Endüstriyel ölçekte kullanılan parçalar, artık yalnızca hurdaya ayrılmak yerine sanatsal ve fonksiyonel ürünlere dönüştürülüyor.

• Örnek: Araba koltuklarından tasarım koltuk üretimi, motor parçalarından masa ayağı yapılması.

7. Yapı ve İnşaat Sektörü

Eski yapı malzemelerinin yeni projelerde kullanılması, upcycling’in inşaat sektörüne de sıçradığını gösteriyor. Bu hem maliyetleri azaltıyor hem de daha doğal bir estetik katıyor.

• Örnek: Kullanılmış tuğlalarla bahçe duvarı, eski pencerelerle sera yapımı.

 

Neden Upcycling?

Bu yaklaşım sadece atık miktarını azaltmakla kalmaz, aynı zamanda kaynak tüketimini de minimize eder. Kendi kimliğine sahip, kişiselleştirilmiş ürünler yaratmak hem bireysel tatmini artırır hem de toplumsal dönüşüm için ilham kaynağı olur.

Upcycling, tüketim alışkanlıklarımızı gözden geçirmemiz için de bir fırsat. Her atık parçasın, dönüşüm geçirerek bir başka hikaye anlatabileceğini bilmek, gelecek nesillere daha yaşanabilir bir dünya bırakma yolunda küçük ama güçlü bir adım olabilir.

 

Feyza SAK

Sosyolog

 

KAYNAKLAR

1. Upcycle That
2. The Upcycling Movement
3. Ek Biç Ye İç
4. Ellen MacArthur Foundation – Circular Economy
5. Fashion Revolution – What is Upcycling?

Yeşil çelik, üretim sürecinde fosil yakıtlar yerine yenilenebilir enerji kaynakları kullanılan ve karbon emisyonları en aza indirilerek üretilen çeliktir. En yaygın yöntemlerinden biri, demir cevherinin hidrojen kullanılarak indirgenmesidir. Böylece geleneksel yöntemlerde ortaya çıkan büyük miktarda CO₂ yerine su buharı açığa çıkar.

Bir diğer yöntem ise elektrikli ark ocaklarıdır. Bu teknolojide geri dönüştürülmüş hurda çelik, yenilenebilir elektrikle eritilerek tekrar kullanılır. Her iki durumda da amaç aynıdır: çevreye zarar vermeden çelik üretmek.

Dünyanın dört bir yanında köprülerden gökdelenlere, otomotivden ev eşyalarına kadar sayısız alanda kullanılan çelik, modern yaşamın vazgeçilmez malzemelerinden biri. Ancak bu güçlü ve dayanıklı malzemenin arka planında yatan üretim süreçleri, düşündüğümüzden çok daha çevresel bir yük oluşturuyor. Öyle ki, geleneksel çelik üretimi, küresel karbon emisyonlarının yaklaşık %7’sinden sorumlu.

İklim krizinin gölgesinde artık yalnızca güçlü olmak yetmiyor, aynı zamanda sürdürülebilir olmak gerekiyor. İşte bu noktada karşımıza “yeşil çelik” kavramı çıkıyor. Peki nedir bu yeşil çelik ve neden bu kadar önemli?

Geleneksel Çelik ve Yeşil Çelik Arasındaki Farklar

Özellik	Geleneksel Çelik	Yeşil Çelik
Üretim Yakıtı	Kömür ve doğal gaz	Yenilenebilir enerji, hidrojen
Karbon Emisyonu	Yüksek	Düşük ya da sıfıra yakın
Teknoloji	Yüksek fırın – oksijen fırını	Elektrikli ark ocağı, hidrojen indirgeme
Üretim Maliyeti	Göreli olarak düşük	Yüksek (özellikle ilk yatırım aşamasında)

Yeşil Çeliğin Avantajları

• Karbon emisyonlarını önemli ölçüde azaltarak iklim değişikliğiyle mücadeleye katkı sağlar.
• Avrupa Birliği Yeşil Mutabakatı gibi regülasyonlara uyumu kolaylaştırır.
• Sürdürülebilirlik hedeflerine yatırım yapan firmalar, çevreci tüketiciler nezdinde marka değerini artırır.
• Fosil yakıtlara olan bağımlılığı azaltarak enerji güvenliğine katkı sunar.

Dezavantajları?

• Üretim teknolojileri henüz yaygın olmadığından maliyetler geleneksel yöntemlere göre daha yüksektir.
• Mevcut çelik üretim tesislerinin dönüşümü ciddi altyapı yatırımı gerektirir.
• Geri dönüştürülmüş çelik kullanımının bazı ürünlerde kalite dalgalanmasına neden olabileceği düşünülmektedir.

Dünyada ve Türkiye’de Neler Oluyor?

İsveç’te HYBRIT isimli proje, hidrojenle yeşil çelik üretimi konusunda dünyada öncülük ediyor. 2021 yılında bu yöntemle ilk fosilsiz çelik başarıyla üretildi. Avrupa genelinde bu alandaki yatırımlar artarken, Türkiye’de de büyük sanayi kuruluşları pilot projelerle karbon salımını düşürmeye yönelik adımlar atmaya başladı.

Yeşil çelik sadece çevreci bir alternatif değil; aynı zamanda endüstriyel dönüşümün ve iklim politikalarının geleceğiyle uyumlu bir çözüm. Elbette bu dönüşüm kolay değil, maliyetli ve zaman alıcı. Ancak dünya, sürdürülebilir üretim modellerine geçiş konusunda artık daha kararlı. Ve bu yolculukta yeşil çelik, en güçlü yapı taşlarından biri olacak gibi görünüyor

 

Feyza SAK

Kimyager

 

KAYNAKLAR

1. https://worldsteel.org
2. https://www.iea.org/reports/iron-and-steel-technology-roadmap
3. https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en
4. https://www.mckinsey.com
5. https://www.hybritdevelopment.com

Elementler dünyasında bazı metaller, sıradan olmaktan çok uzak! İşte onlardan biri: Stronsiyum (Sr). Parlak gümüş renginde, doğada farklı bileşikler halinde bulunan ve şaşırtıcı kullanım alanlarına sahip olan bu element, bilimden sanayiye birçok alanda kritik bir rol oynuyor. Peki, stronsiyum tam olarak nedir ve nerelerde bulunur? Gelin, bu gizemli metali daha yakından tanıyalım.

Stronsiyum Nedir?

Stronsiyum, periyodik tabloda 2. grup elementlerinden biri olan toprak alkali metaller arasında yer alır. Kimyasal olarak kalsiyuma benzer ve doğada genellikle bileşikler halinde bulunur. Serbest halde oldukça reaktif olduğundan, su ve hava ile hızla tepkimeye girer. Ancak bileşikleri, birçok endüstriyel ve bilimsel alanda büyük önem taşır.

Stronsiyum Nerelerde Bulunur?

Bu element doğada selestit (SrSO₄) ve stronsiyanit (SrCO₃) mineralleri içinde bulunur. En yaygın olarak şu alanlarda rastlanır:

• Deniz Suyu: Stronsiyum, okyanuslarda eser miktarda çözünmüş halde bulunur.
• Toprak ve Kayalar: Doğal süreçlerle toprakta ve kayalarda birikmiştir.
• Mineral Yatakları: Selestit ve stronsiyanit mineralleri büyük oranda stronsiyum içerir.

Stronsiyumun Şaşırtıcı Kullanım Alanları

Stronsiyum, günlük hayatımızdan ileri teknolojiye kadar birçok sektörde kullanılır. İşte en dikkat çekici kullanım alanları:

Cam ve Elektronik Endüstrisi: Stronsiyum oksit, televizyon ve bilgisayar ekranlarının cam üretiminde kullanılır. Bu, radyasyona karşı koruma sağlar.

Havai Fişekler ve Piroteknik Ürünler: Stronsiyum tuzları, parlak kırmızı renkli alev oluşturma özelliği sayesinde havai fişeklerde ve işaret fişeklerinde tercih edilir.

Tıp ve Sağlık: Stronsiyum-89 izotopu, kemik kanseri tedavisinde ağrıyı azaltıcı bir radyoizotop olarak kullanılır. Ayrıca bazı diş macunları, diş hassasiyetini azaltmak için stronsiyum içerir.

Nükleer Enerji: Radyoaktif izotopu olan Stronsiyum-90 (Sr-90), nükleer enerji üretiminde ve uzay araçları için termoelektrik jeneratörlerde enerji kaynağı olarak kullanılır.

Stronsiyum, hem doğal yaşamda hem de modern teknolojide kritik bir elementtir. Sıradan metallerden farklı olarak hem sağlığımızı korumaya yardımcı olabilir hem de gökyüzünü renklendirebilir!

 

Feyza SAK
Kimyager

 

Kaynaklar

• https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Strontium
• https://www.chemicool.com/elements/strontium.html
• https://www.britannica.com/science/strontium

İklim değişikliği, dünyanın ortalama sıcaklıklarında uzun vadeli değişimleri ifade eden bir kavramdır. Bu değişiklikler büyük ölçüde fosil yakıt kullanımı, ormansızlaşma ve sanayi faaliyetleri nedeniyle atmosfere salınan sera gazlarından kaynaklanmaktadır. Küresel ısınma, aşırı hava olayları ve ekosistemlerin bozulması gibi sonuçlar doğurur.

Günümüzde İklim Değişikliğinin Etkileri

İklim değişikliği, günümüzde birçok farklı şekilde hissedilmektedir:

• Aşırı Hava Olayları: Fırtınalar, kuraklıklar, sıcak hava dalgaları ve şiddetli yağışlar giderek daha sık ve şiddetli hale gelmektedir.
• Deniz Seviyesinin Yükselmesi: Buzulların erimesi ve suyun genleşmesi nedeniyle kıyı bölgelerinde su baskınları artmaktadır.
• Tarım ve Gıda Güvencesi: Kuraklık ve düzensiz yağışlar nedeniyle tarımsal verim düşmekte, gıda fiyatları artmaktadır.
• Biyoçeşitliliğin Tehlikeye Girmesi: Ekosistemlerin değişmesiyle birçok bitki ve hayvan türü yok olma riski altına girmektedir.
• İnsan Sağlığı Üzerindeki Etkiler: Hava kirliliği, sıcak hava dalgaları ve hastalık taşıyan böceklerin yayılması gibi nedenlerle sağlık sorunları artmaktadır.

Gelecekte Neler Bekleniyor?

Eğer küresel emisyonlar azaltılmazsa, bilim insanları gelecekte daha ciddi etkiler öngörmektedir:

• Daha Şiddetli İklim Olayları: Kasırgalar, sel felaketleri ve sıcaklık dalgalanmaları daha yoğun hale gelebilir.
• Daha Yüksek Deniz Seviyeleri: Kıyı şehirlerinde ciddi su baskınları yaşanabilir.
• Gıda Krizleri ve Su Kıtlığı: Tarımsal üretim düşebilir ve su kaynakları azalabilir.
• Göç Hareketleri ve Sosyal Sorunlar: İklim mültecileri artabilir ve bazı bölgeler yaşanamaz hale gelebilir.

 

Bireysel Olarak Ne Yapabiliriz?

İklim değişikliği küresel bir sorun olsa da bireysel çabalar büyük fark yaratabilir:

• Enerji Tasarrufu Sağlamak: Daha az enerji tüketerek karbon ayak izimizi küçültebiliriz. LED ampuller kullanmak, gereksiz elektrik kullanımını azaltmak ve enerji verimli cihazları tercih etmek önemli adımlardır.
• Ulaşım Alışkanlıklarını Değiştirmek: Kısa mesafelerde yürümek, bisiklet kullanmak, toplu taşımaya yönelmek veya elektrikli araçlara geçmek karbon salınımını azaltabilir.
• Sürdürülebilir Beslenme: Yerel ve mevsimlik gıdalar tüketmek, fazla et tüketiminden kaçınmak ve gıda israfını önlemek çevreye büyük katkı sağlar.
• Geri Dönüşüm ve Atık Azaltma: Plastik kullanımını minimuma indirmek, geri dönüştürülebilir malzemeler kullanmak ve atıkları doğru şekilde ayrıştırmak doğayı korumaya yardımcı olur.
• Yeşil Alanları Koruma ve Ağaç Dikme: Ormansızlaşmayı önlemek ve daha fazla ağaç dikmek, atmosferdeki karbonun azaltılmasına katkı sağlar.
• Bilinçlenmek ve Farkındalık Yaratmak: Çevremizdeki insanları bilgilendirerek sürdürülebilir yaşam alışkanlıklarını yaygınlaştırabiliriz.

İklim değişikliği, günümüz dünyasında ciddi etkiler gösterirken, gelecekte daha büyük riskler taşıyor. Ancak bireysel ve toplumsal düzeyde atılacak adımlarla bu etkileri azaltmak mümkün. Enerji tasarrufu yapmak, sürdürülebilir yaşam biçimlerini benimsemek ve çevresel farkındalığı artırmak hepimizin sorumluluğunda. Küçük değişiklikler bile büyük bir fark yaratabilir, çünkü bu dünya hepimizin evi.

 

Feyza SAK

Yeşil Bina Sertifika Uzmanı

 

KAYNAKLAR:

IPCC – İklim Değişikliği Raporu

Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP)

NASA – İklim Değişikliği Bilgileri

Benchmark (karşılaştırma) raporu, bir kurumun, ürünün veya sürecin belirli kriterler doğrultusunda sektör standartları, rakipler veya geçmiş performans ile karşılaştırılarak analiz edilmesini sağlayan bir değerlendirme dokümanıdır. Bu rapor, performans ölçümü yaparak güçlü ve zayıf yönleri belirlemek için kullanılır.

Benchmark Raporunu Kimler Hazırlar?

Benchmark raporları genellikle aşağıdaki profesyoneller veya kurumlar tarafından hazırlanır:

• Şirket içi Analiz ve Strateji Ekipleri: Büyük şirketlerin kendi içlerinde oluşturdukları veri analizi ve strateji ekipleri benchmark raporlarını hazırlayabilir.
• Danışmanlık Firmaları: İş geliştirme, performans yönetimi ve rekabet analizi konularında uzmanlaşmış danışmanlık firmaları bağımsız benchmark raporları hazırlar.
• Pazar Araştırma Şirketleri: Rekabet analizi ve sektör değerlendirmesi yapmak üzere özel araştırmalar yürüten firmalar benchmark raporları yayınlar.
• Devlet ve Düzenleyici Kurumlar: Bazı sektörlerde regülasyonlara uyum sağlamak için kamu kurumları tarafından benchmark raporları hazırlanabilir.

Benchmark Raporu Ne İşe Yarar?

Benchmark raporları aşağıdaki amaçlarla kullanılır:

• Performans Değerlendirmesi: Bir kurumun veya sürecin mevcut performansının analiz edilmesini sağlar.
• Rekabet Analizi: Rakip firmalarla kıyaslama yaparak güçlü ve zayıf yönleri ortaya koyar.
• Verimlilik Artışı: İş süreçlerindeki eksiklikleri belirleyerek daha verimli operasyonlar sağlanmasına yardımcı olur.
• Stratejik Planlama: Şirketlerin veya kurumların gelecekteki hedeflerini belirlerken kullanabilecekleri somut veriler sunar.
• Müşteri Memnuniyeti ve Pazar Konumlandırması: Ürün veya hizmetlerin müşteri beklentilerine ne kadar uygun olduğunu analiz etmek için kullanılır.

Benchmark Raporu Hazırlamak İçin Gerekli Unsurlar

Bir benchmark raporunun doğru ve kapsamlı olabilmesi için aşağıdaki unsurlara ihtiyaç vardır:

1. Amaç ve Kapsam Belirleme
   • Hangi alan veya süreç karşılaştırılacak?
   • Hangi sektör veya rakiplerle kıyaslama yapılacak?
2. Veri Toplama
   • İç ve dış kaynaklardan veri toplanmalıdır.
   • Finansal performans, müşteri memnuniyeti, üretim süreçleri, pazar payı gibi kritik göstergeler analiz edilmelidir.
3. Analiz Yöntemleri
   • Nicel (mali tablolar, üretim verileri) ve nitel (müşteri geri bildirimleri, çalışan memnuniyeti) analizler yapılmalıdır.
   • SWOT analizi, KPI (anahtar performans göstergeleri) değerlendirmesi gibi yöntemler kullanılabilir.
4. Karşılaştırma ve Sonuç Çıkarma
   • Sektör standartları ve rakip verileri ile kıyaslama yapılmalıdır.
   • Veriler görselleştirilerek kolay anlaşılır grafikler ve tablolar oluşturulmalıdır.
5. Öneriler ve Aksiyon Planı
   • Eksikliklerin giderilmesi için iyileştirme önerileri sunulmalıdır.
   • Uzun vadeli stratejiler ve aksiyon planları belirlenmelidir.

 

Benchmark raporları, işletmelerin ve kurumların rekabet avantajı elde etmesine, operasyonlarını geliştirmesine ve stratejik kararlar almasına yardımcı olan kritik dokümanlardır. Doğru şekilde hazırlandığında, bir işletmenin güçlü yönlerini öne çıkarmasına ve gelişim alanlarını tespit ederek büyüme sağlamasına katkı sunar. Kurumlar, düzenli olarak benchmark analizleri yaparak değişen pazar dinamiklerine hızlı ve etkili bir şekilde adapte olabilirler.

 

Feyza SAK

Sosyolog

 

KAYNAKLAR:

1. Harvard Business Review – Benchmarking Nedir?
2. Gartner – Benchmarking Stratejileri
3. PwC – Kurumsal Performans ve Benchmarking